Porady Prawne

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Prawa i Administracji

Katedra Postępowania Cywilnego

Leszek Poręba

Zawieszenie postępowania sądowego

Opiekun: dr Ryszard Więckowski

Kraków 2007

Zawieszenie postępowania

1. Zawieszenie i umorzenie postępowania

1.1. Uwagi wstępne

2. Zawieszenie postępowania sądowego

2.1. Zawieszenie postępowania z mocy prawa

2.2. Obligatoryjne zawieszenie postępowania z urzędu

2.3. Śmierć pełnomocnika

2.4. Obligatoryjne zawieszenie postępowania na wniosek

2.5. Fakultatywne zawieszenie postępowania z urzędu

2.6. Fakultatywne zawieszenie postępowania na wniosek

3. Skutki zawieszenia postępowania

4. Podjęcie zawieszonego postępowania

5. Umorzenie postępowania

5.1. Umorzenie postępowania uprzednio zawieszonego

5.2. Umorzenie postępowania z mocy prawa oraz postanowienia sądu

6. Podsumowanie

1. Zawieszenie i umorzenie postępowania

1.1. Uwagi wstępne

Zawieszenie postępowania sądowego może wynikać z przeszkód, które uniemożliwiają (przejściowo) prowadzenie postępowania oraz może wynikać z woli stron. Po zawieszeniu postępowanie się nie toczy. Nie znaczy to jednak, że postępowanie zostało zakończone, gdyż z założenia przerwa jest przejściowa.Zawieszenie postępowania przewidziane jest w razie wystąpienia przeszkody, która uniemożliwia kontynuowanie postępowania (np. śmierć strony), ze względów celowościowych (np. prejudycjalność innego orzeczenia), z woli stron (strony zgłaszają zgodny wniosek). Przyczyny zawieszenia postępowania są wyliczone w kodeksie postępowania cywilnego w sposób enumeratywny, a zatem inne przyczyny nieprzewidziane w tym kodeksie lub w innym przepisie szczególnym nie mogą uzasadniać zawieszenia postępowania, mimo że byłoby ono celowe. Nie ma więc podstaw do zawieszenia postępowania np. w sprawach jednorodzajowych do czasu rozstrzygnięcia jednej z nich przez sąd wyższej instancji [1]. Artykuły 173 – 183 k.p.c mają zastosowanie nie tylko w postępowaniu zwyczajnym ale również w postępowaniach odrębnych. Na mocy art. 13 par 2 kpc stosuje się je odpowiednio w postępowaniu nieprocesowym, egzekucyjnym oraz w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego.Przepisy o zawieszeniu odnoszą się do postępowania we wszystkich instancjach z tym zastrzeżeniem, że niektóre przyczyny mogą wystąpić tylko przed sądem pierwszej instancji (np. art. 177 § 1 pkt 2 w zw. z art. 75 k.p.c.), natomiast w postępowaniu przed Sądem Najwyższym tylko niektóre przyczyny uzasadniają zawieszenie (por. art. 398 12 k.p.c.) tj. zgodny wniosek stron.Ze względu na przyczyny zawieszenia postępowanie podzielić można na: - zawieszone z mocy prawa, - zawieszone na podstawie postanowienia sądu, które sąd wydaje: 1) obligatoryjnie (z urzędu, na wniosek), 2) fakultatywnie (z urzędu, na wniosek). Przepisy o zawieszeniu odnoszą się do postępowania we wszystkich instancjach z tym zastrzeżeniem, że niektóre przyczyny mogą wystąpić tylko przed sądem pierwszej instancji (np. art. 177 § 1 pkt 2 w zw. z art. 75 k.p.c.), natomiast w postępowaniu przed Sądem Najwyższym tylko niektóre przyczyny uzasadniają zawieszenie (por. art. 39812 k.p.c.). Postanowienia wydane przez sąd pierwszej instancji na posiedzeniu niejawnym, jeśli są zaskarżalne powinny zostać doręczone stronom wraz z uzasadnieniem; stronę występującą bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego należy pouczyć o terminie i sposobie wniesienia zażalenia (art. 357 § 2 k.p.c.), postanowienia niezaskarżalne należy doręczyć stronom bez uzasadnienia - jeśli występują bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego z pouczeniem, że nie przysługuje środek odwoławczy. Postanowienia w przedmiocie zawieszenia, podjęcia i umorzenia postępowania, jeśli zostały wydane przez sąd pierwszej instancji na posiedzeniu jawnym (z reguły na rozprawie) podlegają ogłoszeniu. Stronę występującą bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego przewodniczący powinien pouczyć, czy ogłoszone postanowienie jest lub nie jest zaskarżalne, w pierwszym przypadku powinien dodatkowo pouczyć oart. 357 § 1 i art. 394 § 2 k.p.c. [2] 2. Zawieszenie postępowania sądowego

2.1. Zawieszenie postępowania z mocy prawa

Postępowanie ulega zawieszeniu z mocy prawa „w razie zaprzestania czynności przez sąd wskutek siły wyższej” (art. 173 k.p.c.). Przez pojęcie siły wyższej rozumie się takie zdarzenia jak wojna, klęska żywiołowa, katastrofa itp.Zawieszenie z mocy prawa nie wymaga postanowienia sądu; następuje ono z momentem zaprzestania czynności przez sąd. W przypadkach zawieszenia postępowania z innych przyczyn postanowienie o tym powinno je wymieniać; w wypadku niewskazania przyczyn decyduje podstawa faktyczna zawieszenia[3]. Takie okoliczności występują rzadko, ale nawet krótkotrwałe zaprzestanie czynności, np. w okresie kilkudniowej powodzi lub śnieżycy, czy też katastrofy budowlanej gmachu sądu bądĽ uniemożliwienia jego normalnego funkcjonowania, będzie uzasadniało stwierdzenie, że nastąpiło zawieszenie postępowania. 2.2. Obligatoryjne zawieszenie postępowania z urzędu

Przypadki obligatoryjnego zawieszenia postępowania z urzędu wymienione zostały w art. 174 k.p.c. Przyczyny wskazane w tym przepisie powinny zostać wykazane w sposób niebudzący wątpliwości. Sąd nie może opierać się na informacjach niepewnych. Każda informacja o istnieniu przyczyny zawieszenia powinna być sprawdzona ponieważ niezawieszenie postępowania gdy powinno ono być zawieszone gdy istniały uzasadnione przesłanki może prowadzić do unieważnienia postępowania zgodnie z art. 379 pkt 2 5 k.p.c.Zawieszenie obligatoryjne postępowania z urzędu następuje;1). W razie śmierci strony będącej osobą fizyczną albo ustania zdolności sądowej strony niebędącej osobą fizyczną, śmierci jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej oraz utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela. W sprawach małżeńskich i w sprawach ze stosunku między rodzicami a dziećmi śmierć strony powoduje zawieszenie tylko w określonych wypadkach.

2). Jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną powstaną braki uniemożliwiające jej działanie.

3). Jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu

4). Jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu, a strona pozbawiona została prawa zarządu masą upadłości, albo ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku powoda.

5). W sprawach małżeńskich w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda na pierwszą rozprawę, chyba że chodzi o sprawę o unieważnienie albo ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, w której prokurator, wstąpiwszy do toczącego się procesu, popiera powództwo.

6). W sprawach o zaspokojenie potrzeb rodziny lub alimenty, wszczętych przed wytoczeniem powództwa o rozwód, o separację albo o unieważnienie małżeństwa, co do świadczeń za okres od tego wytoczenia.

7). W sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej wszczętych przed wytoczeniem powództwa o rozwód albo o separacjęSąd zawiesza postępowanie z urzędu wydając postanowienie(por. art. 183).Jeżeli postanowienie nie zostanie wydane to nie dojdzie do zablokowania powstania skutków związanych z zawieszeniem postępowania jeżeli są to przyczyny zawarte w pkt 1 i 4 art. 174, natomiast niezawieszenie postępowania może spowodować jego nieważność (art.379 pkt 2,5). Skutki zawieszenia postępowania (por. art. 179) następują w wypadkach wymienionych w pkt 1 i 4 § art 174 z chwilą, w której ma miejsce zdarzenie będące przyczyną zawieszenia, np. śmierć strony, wykreślenie spółki z rejestru czy wszczęcie postępowania upadłościowego, niezależnie od daty wydania przez Sąd postanowienia o zawieszeniu postępowania (skutek ex tunc). Zawieszenie postępowania z przyczyn wymienionych w pkt 2 i 3 §1 ma skutek ex nunc, tj. od chwili wydania postanowienia.[4]

2.3. Śmierć pełnomocnika

Śmierć pełnomocnika procesowego powoduje wygaśnięcie pełnomocnictwa procesowego ale nie stanowi przeszkody w dalszym rozpoznawaniu sprawy ponieważ Kodeks postępowania cywilnego przyjmuje to jako zasadę jak również z tego względu że zawieszenia w tym przypadku nie wymienia art. 174.Należy stwierdzić, że w razie śmierci pełnomocnika ustanowionego przez stronę, w sprawie, w której zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych nie jest obowiązkowe, postępowanie toczy się nadal, a sąd na podstawie art. 175 w zw. z art. 214 k.p.c. odroczy posiedzenie, jeżeli śmierć pełnomocnika zostanie ujawniona na tym posiedzeniu pod nieobecność strony procesowej.[5]Śmierć pełnomocnika wywiera różne skutki w zależności od tego, czy zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych jest czy nie jest obowiązkowe. Takie rozróżnienie jest konieczne w związku z dodaniem przez nowelę lipcową art. 1751 k.p.c. Zupełnie inaczej - ze względu na szczególną regulację przyjętą w art. 1751 k.p.c. - określić należy skutki śmierci pełnomocnika, który zastępował stronę w sprawie, w której zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych jest obowiązkowe. W takiej sytuacji śmierć adwokata lub radcy prawnego stanowi podstawę obligatoryjnego zawieszenia postępowania z urzędu. (art. 1751 k.p.c.). Zawieszając postępowanie, sąd powinien wyznaczyć odpowiedni termin do wskazania innego adwokata lub radcy prawnego i po upływie tego terminu podjąć postępowanie.[6]Wydaje się że tak samo powinien postąpić sąd w stosunku do adwokatów lub radców prawnych, którzy zostali skreśleni z listy adwokatów lub radców prawnych.

2.4. Obligatoryjne zawieszenie postępowania na wniosek

Sąd zawiesi postępowanie na wniosek pozwanego spadkobiercy po spełnieniu łącznie odpowiednich przesłanek:1) powód dochodzi przeciwko spadkobiercy wykonania obowiązku należącego do długów spadkowych.2) spadkobierca nie złożył jeszcze oświadczenia o przyjęciu spadku.3) nie upłynął jeszcze termin do złożenia takiego oświadczenia.Jeśli dochodzone roszczenie nie należy do długów spadkowych, lecz jest roszczeniem z tytułu osobistych zobowiązań spadkobiercy, ewentualny wniosek o zawieszenie postępowania powinien zostać oddalony.[7]

2.5. Fakultatywne zawieszenie postępowania z urzędu

Celowość zawieszenia postępowania w sytuacjach określonych w art. 177 pozostawiona jest ocenie sądu. Wykładnia przepisów nie może prowadzić do tworzenia nowych podstaw zawieszenia postępowania.[8]Sąd może wydać postanowienie o zawieszeniu postępowania fakultatywnie z urzędu w następujących wypadkach określonych w art. 177 K.P.C ;

1) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od innego toczącego się postępowania cywilnego.

2) jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną.

3) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej.

Chodzi obecnie o organy administracji publicznej w rozumieniu art. 5 § 2 pkt 3 k.p.a, tj. ministrów, centralne organy administracji rządowej, wojewodów, działających w ich lub we własnym imieniu inne terenowe organy administracji rządowej zespolonej i niezespolonej, organy jednostek samorządu terytorialnego oraz inne organy państwowe i inne podmioty powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwienia spraw indywidualnych rozstrzyganych na podstawie porozumień do załatwiania spraw indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnych[9]4) Jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej.5) W razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy6) Jeżeli na skutek braku lub złego wskazania adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu.Przyczyny zawieszenia wskazane w art. 177 § 1 pkt 1-4 k.p.c. występują przed wszczęciem postępowania ze względu na znaczenie wyniku innego postępowania sądowego, czy też administracyjnego dla rozstrzygnięcia toczącej się sprawy, natomiast przyczyny podane w art. 177 § 1 pkt 5-6 k.p.c. powstają na skutek niedziałania stron.

2.6. Fakultatywne zawieszenie postępowania na wniosek

Jest to tzw. Spoczywanie procesu i może nastąpić w razie zgłoszenia zgodnego wniosku o zawieszenie przez obie strony postępowania na podstawie art. 178. Do zawieszenia, które odbywa się w ten sposób nie może dojść zgodnie z art. 440 § 1 w sprawach o unieważnienie lub o ustalenie istnienia bądĽ nieistnienia małżeństwa, w których powództwo zostało wytoczone albo jest popierane przez prokuratora.Strony mogą określić termin zawieszenia postępowania i w związku z tym termin ten nie może być krótszy niż trzy miesiące i dłuższy niż rok, jest to tzw. Termin umowny.Zgodny wniosek stron jest samoistną przyczyną zawieszenia postępowania. Może być zgłaszany ustnie na rozprawie lub na piśmie przed jej rozpoczęciem. O tym, że zawieszenie postępowania nastąpiło na zgodny wniosek stron, decydują zaprotokołowane bądĽ złożone na piśmie oświadczenia stron.[10]

3. Skutki zawieszenia postępowania

3.1 Procesowe i materialnoprawne skutki zawieszenia postępowania.

Zawieszenie postępowania ma diametralny wpływ na bieg terminów procesowych przypadku zawieszenia postępowania z mocy prawa a także w wypadku postanowienia sądu wydanego z urzędu, zawieszenie postępowania powoduje przerwę biegu tych terminów. Biegną one w tym wypadku z momentem podjęcia postępowania – art. 179 § 2. Postępowanie zawieszone na zgodny wniosek stron albo wskutek ich niestawiennictwa lub niemożności nadania sprawie dalszego biegu nie wpływa na bieg terminów ustawowych, natomiast powoduje wstrzymanie biegu terminów sądowych. Po podjęciu na nowo zawieszonego postępowania terminy sądowe biegną na nowo. W czasie trwania zawieszenia postępowania sąd może podjąć tylko te czynności, które są określone w ustawie a mianowicie może podjąć działania mające na celu podjęcie postępowania, ewentualnie zabezpieczenie powództwa lub dowodu. Czynność stron inne niż w/w wywołują skutki dopiero z chwilą podjęcia zawieszonego postępowania.Podczas zawieszenia postępowania dopuszczalne jest uchylenie lub zmiana zabezpieczenia powództwa.[11]Podczas zawieszenia postępowania nie może być dokonanie doręczenia wyroku stronie wraz z uzasadnieniem, nawet jeżeli wniosek o doręczenie wyroku został złożony przed zawieszeniem postępowania.[12]Uprawomocnienie się postanowienia o zawieszeniu postępowania wywołuje skutek od dnia utraty zdolności sądowej i dopuszcza czynności tylko wyraĽnie wymienione. Zawieszone postępowanie zostaje podjęte z chwila ustalenia ogólnego następcy prawnego. Sformułowanie to oznacza, że przed wydaniem postanowienia o podjęciu zawieszonego postępowania z omawianej przyczyny, sąd ma obowiązek prowadzić postępowanie w celu ustalenia rzeczywistego następcy prawnego. Kontynuacja postępowania dotyczącego roszczenia jest możliwa tylko w stosunku do zgłaszającej się osoby mającej rzeczywisty przymiot następcy.[13]

4. Podjęcie zawieszonego postępowania

Podjęcie zawieszonego postępowania stosownie do artykułów 180 i 181 K.P.C może nastąpić z urzędu lub na wniosek lub z mocy prawa. Sąd postanowi podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia. Ma to miejsce w szczególności w przypadkach śmierci strony, w razie utraty zdolności sądowej czy w razie braku przedstawiciela ustawowego, gdy zostaną wskazani następcy prawni strony.Podjęcie postępowania jest obowiązkowe, gdy nie było podstaw do jego zawieszenia.[14] Ogólne stwierdzenie zawarte, w art. 180, że sąd jest obowiązany podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia postępowania, odnosi się zarówno do przypadków wskazanych w pkt 1 – 4 art. 180, jak i do przypadków zawieszenia postępowania na podstawie art. 173 i 174 § 1 pkt 2 i 3, a także art. 177 § 1 pkt 2 i 6.[15] Sąd podejmie postępowanie z urzędu na mocy stosownego postanowienia na wniosek którejkolwiek ze stron w wypadku zawieszenia na wniosek obu stron albo wskutek niestawiennictwa nie wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od zawieszenia, jeżeli strony we wniosku nie oznaczyły dłuższego terminu.Podjęcie postępowania z mocy prawa następuje w razie zawieszenia postępowania w sprawie o zaspokojenie potrzeb rodziny lub alimenty z powodu wytoczenia powództwa o rozwód, o separację albo o unieważnienie małżeństwa, po prawomocnym zakończeniu sprawy o rozwód, o separacje albo unieważnienie małżeństwa, w takim zakresie, w jakim postępowanie to dotyczy roszczeń, o których nie orzeczono w wyroku rozwodowym, orzekającym separację albo unieważniającym małżeństwo.[16]

Bibliografia:

1. Henryk Pietrzykowski „Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach cywilnych”

2.A. Zieliński „Postępowanie cywilne”- kompendium Warszawa 2006

3.W.Broniewicz „Postępowanie cywilne w zarysie”

4.T.Ereciński, J.Gudowski , M.Jędrzejewska „

Komenntarz do Kodeksu Postępowania Cywilnego” Warszawa 2002

5.A.Zieliński „Kodeks postępowania cywilnego” tom 1 komentarz Warszawa 2004

6.W.Siedlecki, Z.Świeboda „Postępowanie cywilne” Warszawa 2004

Orzecznictwo

1.Orzeczenie SN z 13 maja 1964 r., I PR 363/64, OSNCP 1965, nr 6, poz. 98

2.Wyrok SN z 3 kwietnia 2000 r., I CKN 572/98, OSNC 2000, nr 10, poz. 184

3.Post. SN z 6 czerwca 1983 r., I CZ 76/83, OSNCP 1983, nr 12, poz. 208

4.Orz. SN z kwietnia 1972 r., I CZ 45/72, Biul. SN 1972, nr 5 – 6, poz. 905.U. SN z 16 paĽdziernika 1972., III CZP 67/72, OSPiKA 1973, nr 3, poz. 87

6.Postanowienie SN z 17 sierpnia 2000 r., II CK 895/2000, niebubl.

7.Wyrok SN z 23 listopada 2000 r., III CKN 1097/2000

8.Orz. SN z 25 lutego 1985 r., II CZP 86/84, OSNCP 1985, nr 11, poz. 168.

9.Orzeczenie SN z 14 września 1965 r., I CZ 86/65, PUG 1966, nr 4, poz. 135

10.Post. SN z 23 września 1969 r., II CZ 94/69, Biul. SN 1970, nr 1, poz. 5

-------------------------------------------------------------------------------- [1] Henryk Pietrzykowski „Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach cywilnych” rozdz XIII [2] Henryk Pietrzykowski „Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach cywilnych” rozdz XIII pkt. 1 [3] por. orz SN z 13 maja 1964 r., I PR 363/64, OSNCP 1965, nr6, poz 98 [4] T. Ereciński, Gudowski, Jędrzejewska – Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego, s. 280, Warszawa 1997 [5] wyrok SN z dnia 3 kwietnia 2000 r., I CKN 572/98, OSNC 2000, nr 10, poz. 184 [6] Henryk Pietrzykowski „Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach cywilnych” rozdz XIII pkt. C [7] Henryk Pietrzykowski „Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach cywilnych” rozdz XIII pkt. D [8] post. SN z 6 czerwca 1983 r., I CZ 76/83, OSNCP 1983, nr 12, poz. 208 [9] W.Broniewicz „Postępowanie cywilne w zarysie” Warszawa 1999 s.315 [10] por. orz. SN z 5 kwietnia 1972r., I CZ 45/72, Biul. SN 1972, nr 5 – 6, poz 90 [11] uchwała SN z dnia 16 paĽdziernika 1972 r., III CZP 67/72, OSPiKA 1973, nr 3, poz. 87 [12] postanowienie SN z dnia 17 sierpnia 2000 r., II CK 895/2000, niepubl.). [13] wyrok SN z dnia 23 listopada 2000 r., III CKN 1097/2000 [14] orzeczenie SN z 25 lutego 1985., II CZP 86/84, OSNCP 1985, nr 11, poz. 168 [15] T. Ereciński, Gudowski, Jędrzejewska – Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego, s. 289, Warszawa 1997 [16] W.Broniewicz „Postępowanie cywilne w zarysie” Warszawa 1999 s.317